igandea, otsaila 28, 2016

Esaldi pluralen efektu berdintzailea

Aurreko post batean ikusi dugu nóla efektu berdintzailea an emaitzak on zenbait experimentu non diren eliminatu zenbait parte-hartzaile (relevante) zeinekin areagotuko baitziren emaitzetako diferentziak artén hitz-ordena ezberdinak. Orain nahi genuke kritikatu beste efektu berdintzaile bat: hura zein gertatu noiz erabili esaldi pluralak

Lakak eta Erdoziak dúte aipatzen esaldi pluralen konplexutasun kontzeptual edo/eta morfologikoa, eta azpimarratu behar da ze, justuki euskaraz, konplexutasun morfologiko gehigarri hori areagotu egiten da zeren:
... euskaldun gehienentzat ergatibo pluralaren forma –ak dela eta ez –ek; (...). Hau da, -ek forma arrotz egiten zaie euskaldun gehienei, eta ikusten dutenean, prozesatze denborak handitzen dira.  [Erdoziaren tesia (2006), 117]
Zailtasun ez-sintaktiko horiek dúte eragiten efektu berdintzaile bat noiz erábiltzen esaldien forma plurala, zein den nabaritzen hala an konparazioa arten SOV eta OSV, nola an konparazioa arten OVS eta SVO:
  • Noiz konparatu SOV eta OSV pluralak (an experimentu indenpendentea respektu konparazio singularra) ez da agertu diferentzia esanguratsua an errore-portzentajeak, nahizta diferentzia hori esanguratsua izán noiz erábili forma singularrak (behin 10 parte-hartzaile relevante kendutakoan). Kasu honetan esaldi pluraletako irakurketa-denbora bai da esanguratsuki diferentea alde SOV.
  • Noiz konparatu OVS eta SVO pluralak (an ber experimentua non konparatu singularrak) ez da agertu diferentzia esanguratsua an errore-portzentajeak, ahizta diferentzia hori esanguratsua izán noiz erábili forma singularrak (behin 5 parte-hartzaile relevante kendutakoan). Kasu honetan ez da diferentziarik izan irakurketa-denboretan ere.
Bi evidentzia horiek dúte erakusten komenientzia ki ez erabili esaldi pluralak an konparazioak, zeren gehitzen baitute konplexutasun berdintzailea zein ez den gure interesekoa. Izan ere, gure helburua dá isolatzea eraginá gain prozesamendua zein etorri ti ordenamendu sintaktikoa, bestelako nahasketarik gabe.

Hori dela-ta, eta edozein interferentzia kentzeko, egokiena dirudi aurrena egitea experimentu bat non  soilik erabili esaldi singularrak, eta gero, nahi izanez gero, beste bat non erabili pluralak eta akaso anbiguoak ere. Izan ere, hala egin dute Lakak eta Erdoziak noiz konparatu SOV eta OSV, baina ez noiz konparatu OVS eta SVO (azken experimentu horretan esaldi mota guztiak nahastuta agertzen dira, eta horrek sortu litzake interferentziak).

Esan nahi baita adibidez ze, hasiera batean, experimentuko esaldiak ez lirake izan behar negatiboak edo morfologikoki konplexuak baldin exístitu versio morfologikoki sinpleagoak. Izan ere, konparatutako esaldiak baiezkoak izanda, kanpoan utziko dugu balizko eragina ti ezezkotasuna, eta, demagun, singularrean egonda, minimizatuko dugu efektua ti morfologia nominal eta verbal potentzialki arazotsua. Hori dala-ta, konparazioan hasteko, aski egoki dirudite esaldiak nola:

                 "Gizonak ikusi du emakumea" vs. "Emakumea ikusi du gizonak"

zein Lakak aipatu an "SVO eta OVS hurrenkerak". Esaldi horiek eta halakoak erabili dira an experimentua zein dan deskribatzen an "Euskarazko hitz hurrenkera desberdinak prozesatzen (Erdozia, 2006)" hala nola an tesia e Erdozia (2006), nondik atera diran artikuluak nola "Processing Derived Word Orders in Basque" non Laka ere dan agertzen arten autoreak.

Beraz, ikus ditzagun errore-portzentajeak an experimentua zein Lakak aipatu an "SVO eta OVS hurrenkerak" noizta kendu gorago aipatutako bi efektu berdintzaileak  (hau da, konsideratuz 29 parte-hartzaileak, ordezta Lakak eta Erdoziak utzitako 24ak, eta esaldi singularrak) (Erdoziaren tesia [2006], 131. or.):

  • SVO ordenan ("Gizonak ikusi du emakumea") huts egin dute esaldien %6.1 
  • OVS ordenan ("Emakumea ikusi du gizonak") huts egin dute esaldien %15,5
Nola experimentuan parte-hartzaile bakoitzak erabili behar izan ditú 20 esaldi an ordena bakoitza, guztira izanen ditugú datuak ti 29 lagun bider 20 esaldi = 580 esaldi an ordena bakoitza. Hau da, zenbaki absolututan:
  • SVO ordenamenduan 580 esalditik 36 huts egin dituzte.
  • OVS ordenamenduan 580 esalditik 90 esaldi huts egin dituzte (2,5 aldiz gehiago ezi SVO ordenan).
Portzentaien diferentzia hori estatistikoki esanguratsua edo nabarmena da (p < 0.004), esan nahi baita ze oso zaila litzaké ordenen arteko diferentzia hori suerte hutsez gertatzea, hala nola ere ze diferentzia hori azaldu behar dela. Eta kasu honetan, diferentzia hori egotzi beharko genioke ki hitz-ordena (zein aski ondo isolatua gelditu baita), halatan non ondorioztatu beharko genuke ze, experimentuko baldintza sinple horietan, SVO atera da esanguratsuki edo nabarmenki eraginkorragoa (errazagoa, akats gutxiagorekin ulertzekoa) ezi OVS, eta beraz, prozesatzeko errazagoa.

Gainera, ikusia dugu ze, experimentu horretan, reakzio-denborak ere izan dirá nabarmenki handiagoak an OVS respektu SVO, eta beste experimentu batean (non erabili soilik esaldi singularrak) SVOk izan zuén errore-portzentaje esanguratsuki txikiagoa ezi OVS eta SOV.

Lakak bere artikuluan behin da berriro ematen dú aditzera ze "Nabarmentzekoa da ez dugula inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu sujetua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO)" respektu OVS, eta hori ezin onartuzkoa da. [234] [⇶]
____________________________________________________

Irakur serie guztia:

Etiketak: , , ,

posted by Jesus Rubio at igandea, otsaila 28, 2016