Altube (1951) vs. Altube (1929): BALDIN (argitzailea + expresivoa)

Aurreko mezu batean irakurri ahal izan dugu Altuberen artikulu gogoangarria titulatzen "Erderakadarik txarrenak IV" (1951), non autoreak aztertu explizituki lau valiabide prepositivo: 1. BALDIN, 2. BAITA, 3. ZERREN-ETA eta 4. BAIZIK-ETA. Har dezagun orain horietariko lehenengoa (BALDIN) eta azter dezagun nola ikusten zuen Altubek valiabide hori 22 urte lehenago, 1929an, noiz berak argitaratu bere liburu enblematikoa deitzen "Erderismos".

Hasteko esan ze, BALDIN (berdin nola BAITA) dá valiabide prepositivo gehigarri bat, zeinek, beraz, ez duen ezer ordezkatzen, baizik osatzen (kontrara-ze ZERREN-ETA eta BAIZIK-ETA, zeinek bai ordezkatzen euren kide postpositivoak). Akaso horregatik, bi valiabide horiek (BALDIN eta BAITA) ez dira aurkitzen arten gaitzestuak an "Erderismos" (ZERREN-ETA eta BAIZIK-ETA bai izan ziren gaitzestuak an 1929 nola ikusiko an beste posten bat).

Baina, zentratuz gure begirada gain BALDIN, ikus Altubek zer zioen buruz valiabide hori an 1929 (Altube, 1929, 193. or.):

Resultan particularmente expresivas las flexiones hipotéticas precedidas del morfema baldin (o balin), véase:

          - Hauta ez balin badukezue

Aún se acentúa más el caracter hipotético de las oraciones colocando al principio de ellas el morfema precitado:

          - Baldin aguro ez bazatoze
          - Baldin euskera bizitzen ezpada [Altube, Erderismos, 1929, 193. or.]

Beraz, Altubek aipatzen du valio expresivo berezia an BALDIN BA, zein areagotzen baita noiz erabiltzen BALDIN isolatua an hasiera ti perpausa. Nolabait esan, erabilera horiek indartuko lukete valio expresivoa ti perpaus kondizionala (BALDIN erabiliko litzake nola indartzaile expresivo).

1951an, ordea, Altubek beste ikuspuntutik eginen du bere analisia: argudiatuko du BALDINen valio iragarlea, zeinek berekin ekarri argitasun eta erraztasun komunikativoa:

1o. BALDIN. - Erderaz «SI» (condicional) aurre-ezarkiñaz asitako esakun luzerik-luzeenak ere' euskeraztu génitzake, argi ta aitze-errez, aurre-argilari, BALDIN itza jarrita. Azkenengo nere idatz-atalean (E.G. 11-12, 48) lapurtar idazleen erderakada itxusi batzu aztertzen ari giñalarik' urrengo esakunau agértu nuan, zuzentze-ejenplutzat: «BALDIN gaurko gezurrak biar egi, eta gaurko egiak biar gezur biurtu litezkeala norbaitek esan Ba-leza»... [Altube, 1951]

Diferenteak dira 1951ko enfoke argitzaile-erraztailea eta 1929ko enfoke expresivoa, nahiz-ta biak ondo loturik egon. Gauza da ze, perpausaren zentzu kondizionala iragartzeak aportatzen du koherentzia (sintaktiko-interpretazionala), nondik derivatu bai 1951ko argitasun-erraztasuna (oro har) nola-ere aukera perfektua ki enfatizatu, hasieratik bertatik, perpausaren izaera kondizionala.

Gainera, koherentzia sintaktiko-interpretazionalak ematen du aukera ki egin, adibidez, pausa (koherente) bat atze BALDIN (zeinen valio expresivoa izan daiteke oso interesgarria), hala nola ere aukera ki intonatu askeago perpaus kondizionala bera. Azken efektu hori dá efektu berbera zein agertu noiz kokatu aditza (edo beste edozein sintagma-buru) aurre bere osagarria: osagarria gelditzen da informativoki liberatua, ondo thematizatua (nolabait esan, sintagma-burua da sintagmaren thema, eta osagarria da rhema) eta prest afin jaso intonazio neutralago edo enfatikoa nahierara.

Oro har, koherentzia sintaktiko eta interpretativoak berekin dakar bai erraztasun komunikativoa, bai aukera expresivo moldagarriagoa (aukera neutralagoak eta enfatikoagoak). Baina horretarako behar dira valiabide ondo egokituak eta ondo normalizatuak. [⇶]
_______________________
Irakur ere:

• Harribitxi bat: Seber Altube, defendituz eta erabiliz "aurre-ezarkinak" (valiabide prepositivoak)
• Altube (1951): oinarrizko referentzia bat