Desoreka sintaktiko-interpretatiboak

Eramun Gerrikagoitiak bere blogean maiz planteatzen ditu titularrak e-egunkariak edo bestelako esaldiak zein diren sobera difficultosoák ulertzeko fite eta aise. Ondoren doa bere azken titularra juntu nire komentarioa:

Paueko jujeak euskoari buruz eman zuen epaiaren kontra jo du prefetak.

Sobera difficultosoa, bai.

Paueko jujeak... (7 silaba)

Horraino, iduri dakiguke ze ezagutzen dugu esaldiaren subjektu printzipala.

Paueko jujeak euskoari buruz eman zuen... (16 silaba)

Hor, akaso irudituko zaigu bádakigula zein den esaldi nagusiaren galdegai-aditza ere (...euskoari buruz eman zuen...), eta lasai askoan, bideratuko gara aldé gainerako informazio postverbala, baina:

Paueko jujeak euskoari buruz eman zuen epaiaren kontra jo du... (24 silaba)

Horra non agertu zaigun aditz printzipala (jo du), zeinek, gainera, dún konkordatzén kin gure ustezko subjektu printzipala (Paueko jujeak...), halatan non pentsa genezaken ze aditz printzipal horren subjektuak jarraitzen duela izaten lehengo bera (Paueko jujeak...), nahizta orain galdegaia izanen zén euskoari buruz eman zuen epaiaren kontra  (16 silaba).

Azken bihurgune interpretatibo bat agertuko zaigu noiz irakurrí, azken hitzean, subjektu printzipala (prefetak), zeinen azken morfemak (27. silaban) erakutsiko digu ze subjektu printzipala ezin zela izan Paueko jujeak, baizik prefetak, hala nola ze galdegaia zén aditz nagusiaren aurreko guztia (22 silaba). Esan nahi baita ze soilik azken silaban argituko zaizkigu gure duda sintaktiko-interpretatiboak. Ikus ⇶ Arazo guztiak joan ohi dirá batera, esan nahi baita arazo sintaktiko, informatibo, interpretatibo-expresibo eta digestiboak.

Eta soluziobidea soilik etor daiteke ti koherentzia sintaktiko-interpretatiboa, nondik segitu ohi diren koherentzia informatiboa, adaptabilitate expresiboa edota digestibitatea. Hortaz, has gintezke hartuz titularreko OVS estruktura buruazken hori (ezin desegokiagoa an titular neutroak) eta bihurtzén SVO burulehena:

Prefetak jo dú Paueko jujeak euskoari buruz eman zuen epaiaren kontra.

Hor dugú bukaerako "kontra" hori ondo aldendua ti bere aditza ("kontra" pospositiboak osatutako sintagmak 22 silaba ditu), halatan non, berriro ere, soilki esaldi-bukaeran jakin ahal izanen dugu nóla lotzen diren aditz nagusia eta bere osagarri luzea, sortuz desoreka sintaktiko-interpretatibo bat (atzerakarga ez da privatiboa e-aditza). Hortaz, aurreratu dezagun "kontra" (zein hala erabiltzen ari da an kartelak e-pilota-partidak).

Prefetak jo dú kontra Paueko jujeak euskoari buruz eman zuen epaia.

Hor, "kontra" aurreratuaren ostean behar dugú absolutibo bat eta horrek laguntzen du, baina, kasu honetan absolutibo hori ere luze samarra da: "Paueko jujeak euskoari buruz eman zuen epaia" (19 silaba), eta laburtuta hobe:

Prefetak jo dú kontra Paueko jujeak eman zuen epaia buruz euskoa.

Prefetak jo dú kontra Paueko jujeak emandako epaia buruz euskoa.

Prefetak jo dú kontra Paueko jujearen epaiá buruz euskoa.

Prefetak jo dú kontra epaia zein Paueko jujeak eman zuén buruz euskoa.

Prefetak jo dú kontra epaia zein Paueko jujeak emán buruz euskoa.

Prefetak jo dú kontra epaia on Paueko jujea buruz euskoa.

Prefeta dú jo kontra epaia e jujea on Pau buruz euskoa.

[⇶]